مصاحبه اختصاصی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اکونومیست
متن کامل مصاحبه
بسمه تعالی
متن کامل مصاحبه جناب آقای دکتر عراقچی وزیر محترم امور خارجه جمهوری اسلامی ایران
با نشریه اکونومیست انگلیس
( 28 آبان 1404 )
خبرنگار: آیا می‌توانیم با پرسشی درباره دونالد ترامپ شروع کنیم؟او گفته است که امکان انجام یک توافق میان ایالات متحده و ایران وجود دارد. پس چرا برای استفاده از این فرصت و انجام یک توافق با دونالد ترامپ اقدام نمی‌کنید؟
دکتر عراقچی: ما چندین بار این کار را انجام داده‌ایم. متأسفانه هیچ تجربه خوبی از مذاکره با ایالات متحده، به‌ویژه با دولت فعلی، نداریم. همه شما به یاد دارید که در سال ۲۰۱۵ ما یک توافق بسیار مهم به نام برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) را مذاکره کردیم. پس از بیش از دو سال مذاکره، سرانجام به توافقی رسیدیم که در سراسر جهان به‌عنوان دستاوردی برای دیپلماسی جشن گرفته شد. ایران اجرای تعهدات خود را به بهترین شکل آغاز کرد و گزارش‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌پایبندی کامل ایران به توافق را تأیید کردند. اما متأسفانه ایالات متحده در دوره اول دولت ترامپ بدون هیچ دلیل و توجیهی از توافق خارج شد. این برای ما تجربه‌ای بسیار بد بود. سپس امسال، در سال ۲۰۲۵، دوباره وارد مذاکره شدیم. پنج دور مذاکره با دولت آمریکا داشتیم و بسیار به توافق نزدیک شده بودیم و دور ششم را برای ۱۵ ژوئن امسال برنامه ریزی شده بود. اما دو روز پیش از آن، اسرائیلی‌ها به ما حمله کردند. در واقع، آنها به میز مذاکره حمله کردند و این با حمایت ایالات متحده انجام شد. هیچ شکی در آن نیست.
خبرنگار: مطمئن هستید؟
دکتر عراقچی: بله. همانطور که خود ترامپ چند روز پیش به آن اعتراف کرد. ترامپ در میانه همان درگیری‌ها توییت‌هایی منتشر کرد و خواستار «تسلیم بی‌قید و شرط» ایران شد. او به مردم تهران گفت: «تهران را تخلیه کنید.» بنابراین آشکارا هدایت آن حملات را بر عهده داشت و چند روز پیش هم اعتراف کرد که همه چیز از قبل برنامه‌ریزی و هماهنگ شده بود. سپس، در نیویورک دوباره وارد مذاکراتی شدیم تا از فعال شدن مکانیسم اسنپ بک جلوگیری کنیم اما مجددا با این نحوه مذاکره ایالات متحده روبه‌رو شدیم. بنابراین ما حتی یک تجربه مثبت و قابل اتکا از مذاکره با آمریکا نداریم.
خبرنگار: اما در این مورد، دونالد ترامپ شخصاً پا پیش گذاشته است. او گفته که می‌خواهد همان رئیس‌جمهوری باشد که توافق با ایران را انجام می‌دهد. چرا اکنون، پس از حمله اخیر، حرف او را جدی نمی‌گیرید و نمی‌گویید «به تهران بیا، بیایید توافق کنیم»؟
دکتر عراقچی: اول از همه، من می‌گویم که هیچ تجربه خوبی از گفت‌وگو با دولت او نداریم. ثانیاً، بله، ما موافق یک توافق هستیم، اما یک توافق منصفانه و متوازن. مشکل این است که وقتی آمریکایی‌ها از یک توافق صحبت می‌کنند، در واقع می‌خواهند خواسته‌های خود را دیکته کنند و این همان چیزی است که همین دو ماه پیش در نیویورک تجربه کردیم. ما آماده مذاکره هستیم، اما نه برای دیکته شدن. ما آماده توافق هستیم، اما برای توافقی منصفانه و متوازن، نه یک توافق یک‌طرفه. مشکل همین است. در لحظه‌ای که به این نتیجه برسیم که آمریکا رویکرد خود را تغییر داده و به‌جای دیکته کردن، آماده یک مذاکره واقعی و یک توافق منصفانه و متوازن است، ما هم آماده خواهیم بود و آنگاه می‌توانیم آن را بررسی کنیم.
خبرنگار: می‌دانم نمی‌خواهید وارد جزئیات مذاکراتتان با استیو ویتکاف شوید، اما اختلاف اصلی این است که آیا ایران غنی‌سازی اورانیوم انجام دهد یا نه. آیا موضع شما همچنان همان است؟
دکتر عراقچی: می‌دانید، در آن زمان آمریکا خواهان «غنی‌سازی صفر» بود. من برای استیو ویتکاف روشن کردم که این غیرممکن است. غنی‌سازی بیش از ۲۰ سال برای ما بسیار پرهزینه بوده است. ما به همین دلیل تحریم شدیم. غنی سازی دستاورد بسیار ارزشمند دانشمندان خودمان است. ما تأسیسات مهم غنی‌سازی و فنآوری‌های مرتبط را داریم که آنها را خودمان ساخته‌ایم و به‌خاطر همین موضوع بیش از ۲۰ سال تحریم شدیم و دانشمندان ما ترور شدند. بنابراین، این موضوع با خون دانشمندان ما حتی قبل از این جنگ اخیر گره خورده است. اکنون که ۱۲ روز جنگ بسیار گسترده هم داشته‌ایم و بیش از هزار ایرانی در نتیجه آن کشته شده‌اند. پس هیچ راهی برای کنار گذاشتن غنی‌سازی وجود ندارد. این یک واقعیت است. من در مذاکرات حضور داشتم تا همین را توضیح دهم. استیو ویتکاک بر صفر شدن غنی‌سازی اصرار داشت. من گفتم غنی‌سازی صفر، غیرممکن است؛ اما سلاح هسته‌ای صفر ممکن و در دسترس می‌باشد. اگر می‌خواهید به سمت سلاح صفر برویم، توافق داریم. اگر غنی‌سازی صفر می‌خواهید، توافق نداریم. سپس تلاش کردیم خلاق باشیم و یک راه‌حل برای مصالحه پیدا کنیم. حداقل سه بار به یک راه‌حل خوب و خلاقانه رسیدیم که می‌توانست هر دو طرف را راضی کند؛ اما متأسفانه آنها نتوانستند آن را در واشنگتن نهایی کنند.
خبرنگار: آیا ایران اکنون در در عمل اورانیوم غنی می‌کند؟ آیا در مرحله غنی سازی صفر قرار دارید؟
دکتر عراقچی: ما غنی سازی انجام نمی دهیم زیرا به تاسیسات ما حمله شده است. بنابراین خطرات زیادی وجود دارد لذا فعلا متوقف شده است.
خبرنگار: آژانس بین المللی انرژی اتمی دائما خواستار دسترسی به تمام سایت های هسته ای ایران بوده است. شما تاکنون اجازه این کار را نداده اید. آیا می‌توانید سناریویی را تصور کنید که در آن اجازه دسترسی بازرسان آژانس به همه سایت های خود را بدهید؟
دکتر عراقچی: باید پذیرفت و آژانس هم قبلاً پذیرفته است که وضعیت در میدان کاملاً دچار تغییر شده است. ما از آژانس این سؤال را مطرح کردیم که آیا پروتکل یا مقراتی برای بازرسی از تأسیسات هسته ای مورد حمله قرار گرفته وجود دارد یا خیر؟ اما واقعیت این است که پروتکلی در این ارتباط وجود ندارد زیرا تاکنون هیچ تأسیسات هسته ای صلح آمیز تحت پادمان مورد حمله قرار نگرفته است بنابراین سابقه ای نیز درباره چگونگی بازرسی از آنها بعد از حمله وجود ندارد.
بر این اساس ما به یک مدالیته (شیوه نامه) نیاز داریم که چگونه آن تأسیسات مورد بازرسی قرار گیرد. ما تلاش کردیم به یک مدالیته دست پیدا کنیم لذا من و آقای گروسی به قاهره سفر کردیم و توافق جدید قاهره شکل گرفت. در توافق قاهره، ما تأسیسات هسته ای ایران را به دو دسته تقسیم کردیم شامل تأسیسات مورد حمله قرار گرفته و آنها که مورد حمله قرار نگرفته است. در ارتباط با تأسیسات مورد حمله قرار نگرفته، کار طبق روال معمول است و بازرسان قادر بودند بازرسی خود را انجام دهند. البته قانون جدیدی در مجلس ما تصویب شده است که روشی جدید برای انجام بازرسی‌ها ایجاد می‌کند اما آن را غیر ممکن نمی سازد. لذا همان طور که تأکید کردم در رابطه با تأسیسات مورد حمله قرار نگرفته، بازرسی‌ها طبق روال معمول انجام شده و آقای گروسی نیز در آخرین گزارش خود در وین به آن اشاره کرده است. اما در ارتباط با تأسیسات مورد حمله قرار گرفته، ما نیاز به مذاکره داریم و آقای گروسی نیز پذیرفته است که باید در خصوص چگونگی بازرسی از این تأسیسات مذاکره کنیم. اما متأسفانه درست پس از توافق قاهره، تروئیکای اغروپایی و آمریکا تصمیم گرفتند مکانیزم ماشه را از طریق شورای امنیت فعال کنند و اکنون نیز پیش نویس قطعنامه جدیدی را علیه ایران به شورای حکام ارائه کرده اند. پس این تروئیکای اروپایی و آمریکا هستند که این کار را دشوار و غیر ممکن می سازند والا ما آماده همکاری با آژانس بودیم.
خبرنگار: تردیدی وجود داشت که مقادیری از اورانیوم غنی شده قبل از حملات از سایت های هسته ای خارج شده است؟
دکتر عراقچی: خیر. تمام مواد غنی شده زیر آوار است و هنوز اقدامی‌برای دستیابی به انها آنجام نشده است و ما هم فعلا هیچ قصدی برای بازیابی آنها تا قبل از رسیدن به یک مدالیته جدید با آژانس نداریم.
خبرنگار: اگر حمله بعدی از سوی اسرائیل به ایران رخ دهد، شما چقدر آماده هستید؟
دکتر عراقچی: ما حتی سطح آمادگی بهتری در قیاس با جنگ قبلی داریم.
خبرنگار: آیا ممکن است در ارتباط با سطح آمادگی خود توضیحات بیشتری بدهید؟
دکتر عراقچی: موشک‌های ما به لحاظ کمی و کیفی در موقعیت بهتری قرار دارند. ما درس‌های زیادی در طول جنگ 12 روزه آموخته‌ایم. نقاط ضعف و نقاط قوت خود و نقاط ضعف اسرائیلی‌ها را شناخته ایم و روی همه آنها کار کرده‌ایم و کاملاً آماده‌ایم؛ حتی بهتر از قبل. این به این معنا نیست که ما به استقبال جنگ می‌رویم. همانطور که می‌دانید، بهترین راه برای جلوگیری از جنگ، آماده بودن برای آن است و لذا ما کاملاً آماده‌ایم و البته فکر نمی‌کنم آنها جرأت کنند همان اشتباه و تجربه شکست‌خورده را تکرار کنند.
خبرنگار: شما در جنگ گذشته دچار مشکلاتی بودید. ایرانی‌ها، بر خلاف اسرائیلی‌ها، پناهگاه نداشتند. هشدارهای بسیار کمی وجود داشت. آسمان شما در معرض تهدید و بی دفاع بود. چه تضمینی می‌توانید به مردم خود بدهید که این بار بهتر محافظت خواهند شد؟
دکتر عراقچی: همانطور که گفتم ما درس‌های زیادی آموخته‌ایم و در این نوبت کاملا آماده ایم.
خبرنگار: می‌توانم بپرسم آیا اقدامات آمریکا و اسرائیل و همانطور که شما اروپا را هم ذکر کردید، باعث شده که روابط شما با روسیه و چین نزدیک‌تر شود؟ آیا به‌خاطر اتفاقات اخیر بیشتر به سمت شرق گرایش پیدا کرده‌اید؟
دکتر عراقچی: این یک عامل مهم بوده است. می‌دانید، سیاست ما همیشه نسبت به غرب و شرق، سیاستی متوازن بوده است. ما می‌خواهیم کشوری واقعاً مستقل باشیم، بدون وابستگی به هیچ کشور دیگری، چه در غرب و چه در شرق. اما باید اذعان کنیم که کشورهای غربی بودند که عملاً باعث شدند بفهمیم چین و روسیه دوستان بهتری هستند تا آنها.
خبرنگار: یک نشانه از آمادگی برای فرصت‌های جدید در منطقه می‌تواند پاسخ شما به آخرین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره طرح ۲۰ بندی ترامپ برای غزه باشد. آیا این قطعنامه مورد قبول ایران است یا موضع ایران همانند حماس است که آن را غیرقابل قبول می‌داند؟
دکتر عراقچی: شب گذشته در این رابطه بیانیه‌ای صادر کردیم. موضع ما روشن است. بدیهی است که ما از هر تصمیم یا حرکتی که بتواند نسل‌کشی در غزه را متوقف کند، کشتار فلسطینی‌ها در غزه را متوقف کند، راه کمک‌های انسانی را باز کند و به صلح در آن منطقه و بازسازی مکان‌های آسیب‌دیده کمک کند، استقبال می‌کنیم. اما در عین حال، ما نگرانی‌های خود را داریم و این‌ها نگرانی‌های واقعی هستند. ما فکر می‌کنیم که حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها توسط این قطعنامه عملاً تضعیف شده و به‌طور جدی نادیده گرفته شده است. حق فلسطینی‌ها برای داشتن دولت و دولت‌داری در زبان و بیان آن قطعنامه بسیار ضعیف است. این قطعنامه، فلسطینی‌ها را به نوعی تحت قیمومت گروهی از کشورهای دیگر قرار داده است. حتی نقش شورای امنیت سازمان ملل نیز تضعیف شده است. بنابراین ما نگرانی‌های خود را داریم، اما در عین حال با هر چیزی که بتواند رنج فلسطینی‌ها را متوقف کند، مخالفت نمی‌کنیم.
خبرنگار: یکی از نکات آن طرح این است که همه طرف‌ها باید پذیرفته باشند که با یکدیگر در صلح زندگی کنند که به معنای داشتن راه‌حل دو دولتی برای مناقشه اسرائیل و فلسطین است. آیا این موضعی است که ایران می‌تواند تأیید کند؟
دکتر عراقچی: در واقع، این به خود فلسطینی‌ها بستگی دارد که این قطعنامه را بپذیرند یا نه.
ما فقط نظر خود را بیان کردیم.
خبرنگار: می‌توانم درباره روابط شما در منطقه و چگونگی تغییر آنها سؤال کنم؟ به نظر می رسد که شما در یکی دو سال اخیر با عربستان سعودی به سمت تنش زدایی حرکت کرده اید و البته توانایی شما برای تاثیرگذاری بر منطقه به دلیل تحولات در قبال حزب الله، حماس و دیگر بازیگران کاهش یافته است. بر این اساس، آینده ایران در این منطقه چگونه خواهد بود؟
دکتر عراقچی: ایران بدون شک بازیگر اصلی این منطقه است. ایران یک کشور بزرگ با قابلیت‌های مشخص است. ما تلاش کرده‌ایم سیاست همسایگی بسیار خوبی با تمام کشورهای منطقه خلیج فارس و خاورمیانه برقرار کنیم. فکر می‌کنم در رویکردمان نسبت به کشورهای منطقه کاملاً موفق بوده‌ایم. توانسته‌ایم اعتمادسازی کنیم، به ویژه با عربستان سعودی و همچنین دیگر کشورها از جمله مصر و اردن و دیگر کشورها. من در ۱۲ ماه گذشته به همه آنها حتی بحرین که با آن روابط نداریم، سفر کرده ام. تلاش کرده‌ایم اعتمادسازی کنیم و مطمئن شویم که آنها تهدید واقعی در منطقه را اشتباه نگیرند. نتانیاهو جرائم زیادی انجام داده است. او مسئول نسل‌کشی و کشتار است. اما در عین حال کاری مثبت هم انجام داده است و آن کار چه بود؟ او به همه کشورها در منطقه کاملاً ثابت کرد که تهدید واقعی، اسرائیل است، نه ایران. در دو سال گذشته، اسرائیل به هفت کشور در این منطقه حمله کرده و بیش از ۷۰ هزار نفر را در غزه و جاهای دیگر کشته است. پس اکنون برای همه در منطقه روشن است که تهدید واقعی چه کسی است؟
خبرنگار: آیا اسرائیل در واقع هژمون یا قدرت برتر در منطقه است؟
دکتر عراقچی: اسرائیل تلاش می‌کند خود را هژمون در منطقه معرفی کند ولی گمان نمی‌کنم منطقه چنین موضوعی را هضم نماید.
خبرنگار: اگر مقایسه ای بین آفریقا و خاورمیانه داشته باشیم؛ کشورهای حوزه افریقا پس از مدتی تقسیم بندی‌های مرزی استعماری بین خود را پذیرفتند و با یکدیگر کنار آمدند و راهی برای زندگی در صلح در چارچوب مرزهای خود پیدا کردند؛ موضوعی که به نظر می رسد کشورهای خاورمیانه قادر به انجام آن نبوده اند. آیا می‌توان دورانی را تصور نمود که کشورهای موجود در حوزه خاورمیانه از جمله اسرائیل بتوانند در چنین صلحی در کنار هم زندگی نمایند؟
دکتر عراقچی: بیایید اسرائیل را کنار بگذاریم چون فکر نمی‌کنم به این منطقه تعلق داشته باشد. به اعتقاد من، کشورهای این منطقه می‌توانند در صلح زندگی کنند. تنها مشکل، دخالت خارجی است به‌ویژه در امنیت این منطقه. ما معتقدیم که به محض اینکه نیروهای خارجی این منطقه را ترک کنند، ما در موقعیت بهتری برای همکاری و زندگی مسالمت‌آمیز با یکدیگر خواهیم بود.
خبرنگار: شاید رویای خوبی باشد که دخالت خارجی متوقف شود، اما احتمالاً این‌طور نخواهد شد. پیام اصلی شما به دونالد ترامپ امروز چیست؟ او اکنون چه کاری باید انجام دهد تا از مشکلات بدتر در این منطقه جلوگیری کند؟
دکتر عراقچی: جالب است که خودتان اعتراف می‌کنید که دخالت خارجی در این منطقه وجود دارد و نمی‌توان آن را انکار کرد. پس این منبع اصلی مشکل است. فکر می‌کنم پیام برای همه ما این است؛ بگذاریم کشورهای این منطقه خودشان تصمیم بگیرند.
خبرنگار: شما میلیون‌ها ایرانی دارید که اکنون در غرب و در بسیاری از کشورهای جهان زندگی می‌کنند و مشتاق حفظ ارتباط با کشور خود هستند. اما بسیاری از آنها از بازگشت به کشور به دلیل احتمال دستگیری یا تهدید خانواده‌هایشان می‌ترسند. چه تضمینی می‌توانید به آنها بدهید که ایران برای بازگشت آنها امن است؟
دکتر عراقچی: درک من با شما متفاوت است. هر سال صدها هزار ایرانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند به وطن خود سفر می‌کنند. البته تعدادی کمی هستند که به خاطر مسائل قبلی که در داخل ایران داشته‌اند، با مشکل مواجه شده‌اند اما تعداد آنها بسیار محدود است. البته سر و صدای زیادی در این مورد وجود دارد که بیشتر توسط رسانه‌ها ایجاد شده است. اما در واقعیت، همانطور که آمار مرزها نشان می‌دهد، میلیون‌ها ایرانی هر سال به وطن خود سفر می‌کنند. اما قبول دارم که باید تلاش بیشتری کنیم تا آنها راحت‌تر باشند بویژه وقتی تصمیم می‌گیرند به ایران بازگردند. باید با فضای منفی که عمدتاً توسط رسانه‌های خارج از کشور ایجاد شده است، مقابله کنیم.
خبرنگار: ما در اروپا به رابطه ایران و روسیه توجه داریم و می‌دانیم که در جنگ اوکراین، ایران به روسیه کمک‌هایی کرده است که شاید نوعی دخالت خارجی باشد. روابط کنونی شما با روسیه چگونه است؟
دکتر عراقچی: ما یک توافقنامه برای شراکت استراتژیک با روسیه امضا کرده‌ایم. این توافق، سال گذشته بین دو رئیس‌جمهور امضا شد. ایران و روسیه همیشه روابط بسیار خوبی داشته‌اند. آنها در زمینه‌های مختلف بسیار به ما کمک کرده‌اند و ما در حوزه‌های مختلف همکاری داریم. در عین حال باید تأکید کنم که ما همیشه از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرده‌ایم و همواره خواستار حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین دو کشور بوده‌ایم. اما همانطور که گفتم، همکاری نظامی‌بین ایران و روسیه چیز جدیدی نیست. این به سال‌های قبل بازمی‌گردد. هدف از همکاری نظامی ما صرفاً دفاعی بوده است، نه تهاجمی.
خبرنگار: آیا روس ها به شما تضمینی داده اند که آسمان شما در صورت حمله مجدد اسرائیل، محافظت خواهد شد؟
دکتر عراقچی: روسیه در طول جنگ به ما بسیار کمک کرد و پس از آن همکاری بیشتری نسبت به قبل داشته‌ایم. به همین دلیل هم هست که به شما می‌گویم ما حتی آماده‌تر از قبل هستیم.
پایان/